" Antropomotoryka sztuk walki wobec uwarunkowań biologicznych"

W dniu dzisiejszym chciałam przedstawić Państwu artykuł o tematyce:" Antropomotoryka sztuk walki wobec uwarunkowań biologicznych", autorstwa Wojciecha J.Cynarskiego.  W artykule podjęte zostało zagadnienie rasowych predyspozycji do różnych form sztuk walki, zostało również przestawione kilka definicji istotnych dla antropomotoryki sztuk walki.

Uwarunkowania biologiczne- czy bardziej ogólnie fizyczne( nb. Popper postulował włączyć biologię i chemię do fizyki( Popper 1992), stanowią w zamyśle autora jeden z głównych czynników, dzięki którym sztuki walki ukształtowały na Dalekim Wschodzie tak wielką różnorodność technik i form, rozwinęły bogactwo ruchu i specyficzne ( w zakresie kultury fizycznej) wzory. Autor przedstawia opis związków w tym zakresie z ustaleniami antropologii fizycznej( biologicznej)  i teorii sztuk walki. Oprócz odniesień do literatury autor bazuje na 20- letniej obserwacji uczestniczącej w środowisku sztuk walki na terenie Europy i Japonii, oraz na praktycznym opanowaniu całości programu technicznego( na poziomie mistrzowskim) w ju-jitsu i karate, oraz częściowym ( poziom techniczny 1-3 dan) w kilku innych sztukach walki. Zaprezentowane zostały propozycje zdefiniowania podstawowych pojęć dotyczących ruchu i uwarunkowań fizycznych
( biologicznych). Fizyka ( biomechanika) ruchu w sztukach walki analizowana jest na przykładzie typowej techniki karate i ju-jitsu.


Uściślenie pojęć

Z praktyką i nauczaniem ruchu (ćwiczeń i technik walki) w sztukach walki związane są pojęcia rozwijania sprawności, rekreacji, a niekiedy także rehabilitacji. Dla osiągnięcia poziomu zaawansowanego, czy tym bardziej mistrzowskiego, niezbędne jest wytrenowanie wysokiego lub wybitnego poziomu ogólnej i specjalnej sprawności- zarówno fizycznej i ruchowej , co realizowane jest w procesie edukacyjnym( Cynarski 2000) na bazie uzdolnień( fizycznych, intelektualnych etc.) ucznia.
Sprawność ruchową stanowi zespół zdolności ruchowych, możliwości wykonywania ruchów złożonych i precyzyjnych oraz koordynacji psychoruchowej. Sprawność fizyczną tworzy zaś zespół możliwości fizycznych i wysiłkowych organizmu ( wydolność, wytrzymałość, siła, inne cechy motoryczne), odpornościowych i regeneracyjnych.

Uzdolnienia ruchowe- to zespół potencjalnych możliwości ruchowych , szybkość uczenia się nowych, skomplikowanych ruchów, wyobraźni i pamięci ruchowej, koordynacji i harmonii ruchu. Uzdolnienia fizyczne, to potencjalne możliwości w zakresie procesów energetycznych, regeneracji, rozwijania mocy, szybkości i siły, funkcji układów i predyspozycji biologicznych.

Rekreacja ruchowa dokonywana jest środkami ruchu i w zakresie ruchu- sprawności ruchowej, pośrednio oddziałując na inne sfery. W rekreacji fizycznej natomiast stosuje się, oprócz wysiłku związanego z ruchem, środki fizyczne- temperaturę, ciśnienie, wilgotność, masaże- i oddziałuje w zakresie sprawności fizycznej i zahartowania organizmu. Podobne rozróżnienie dotyczy tutaj pojęcia rehabilitacji.

Rehabilitacja ruchowa stosuje ruchowe formy, jako środki usprawnienia psychofizycznego i społecznego, natomiast rehabilitacja fizyczna- czyli fizjoterapia- środki fizyczne. Oczywiście należy także w dużej mierze odwołać się do ustalonych już znaczeń wielu pojęć- zwłaszcza z teorii treningu( Ważny 1994).

Termin fizyka ruchu najszerzej ujmuje zagadnienie ruchowej analizy technik walki, określając nie tylko dynamikę ruchu, mechanikę pracy całego aparatu ruchowego( układów kostnego i mięśniowego, ale także biomechanikę pracy mięśni, fizjologię określonego wysiłku.


Uwarunkowania rasowe i biologiczne

Na zagadnienie występujących u ludzi rasowych uwarunkowań predyspozycji do sportu zwróciła uwagę T. Łaska-Mierzejewska. Nie wszystkie jej spostrzeżenia wydają się być trafne, zwłaszcza w przypadku oceny predyspozycji rasy żółtej i mieszańców między rasowych. Otóż proporcje ciała ( stosunkowo krótkie kończyny dolne) dają zawodnikom azjatyckim szczególne możliwości osiągania sukcesów w wagach lekkich w judo i w boksie, co potwierdzają stałe sukcesy sportowe, a przykłady Metysów( osób, których jeden z rodziców jest Indianinem lub Indianką, a drugi należy do rasy białej).  w gronie najlepszych zawodników sportów walki wskazują na korzystną dla zdrowia i sprawności wymianę genów.
Uwarunkowania rasowe są odpowiedzialne za wykształcenie na Dalekim Wschodzie tak wyrafinowanych i różnorodnych w bogactwie ruchu sztuk walki, na które to bogactwo zwracali uwagę Tokarski( 1989) i Drozdowski(1996). Powodem wykształcenia przez Azjatów tak finezyjnych technik walki są prawdopodobnie- oprócz predyspozycji charakterologicznych, czynników kulturowych( religia, tradycje historyczne)- wyjątkowe uzdolnienia ruchowe rasy żółtej. Europejczycy wygrywają np. z Japończykami w rywalizacji we współczesnych siłowych sportach( judo, karate), głównie dzięki przewadze warunków fizycznych, ale rzadko dorównują azjatyckim mistrzom w perfekcji opanowania technik tradycyjnych form walki wręcz lub władania bronią. Liczne niesportowe odmiany sztuk walki pozostają obecnie poza dalekowschodnią Azją, prawie nieznane np. honshu kobudo( pochodzące z centralnej Japonii szkoły władania tradycyjną samurajską bronią).


Fizyka ruchu

Zagadnienie fizyki ruchu( kinetyki) w sztukach walki na przykładzie karate i jujitsu, jako wzorcowych sztuk odpowiadających ogólnym metodom:
goho( bazującym na twardości i dynamice)
juho( formom miękkości i płynności ruchu)

Dynamiką uderzeń w karate zajmowali się m.in. Fechner i Ruciński( 1985), przedstawiając wyniki pomiarów prędkości uderzeń kilku technik wykonywanych ręką i nogą. Na końcową prędkość np. pięści pracuje ruch całego ciała, co ilustrował na mechanicznym modelu M. Nakayama( 1966). Fizyka karate shotokan( oraz pokrewnych stylów, jak fudokan) kształtuje nawyki ruchowe ćwiczącego, rozwijając dynamikę kosztem płynności, a szermierczą precyzję kosztem odporności boksera. Ruchy są gwałtowne "szarpane", pozycje niskie, nienaturalne. Zasada "twardego bloku" łamiącego rękę napastnika jest nie tylko nieskuteczna wobec silniejszego agresora, ale także wbrew naturze. Inne style najczęściej unikają bezpośredniej konfrontacji sił, zamieniąjąc twardy blok na unik, sparowanie, przechwycenie lub wyprzedzenie ataku. Karateka będący stylistą shotokanu, ma zwykle duże problemy z nauką systemów "miękkich", jak Ju-jitsu czy Aikido, ale także "elastycznych" odmian karate, jak wado-ryu, goju-ryu lub zendo-karate.
Zapaśnik, czy judoka ma zwykle duże trudności przy realizacji dynamicznych technik( ręcznych i nożnych)- zwłaszcza w zakresie precyzji( ułożenie powierzchni uderzających, praca bioder i barków), równowagi i tzw. kime, czyli spięcia, koncentracji, "twardego ki". Twarde ki realizowane  jest przez skoordynowany ruch i sumowanie prędkości, właściwy timing( czas wykonania techniki), pełną psychofizyczną koncentrację i wyładowanie eksplozywnej energii - np. w testach łamania twardych przedmiotów- co akcentowane jest okrzykiem(kiai). "Miękkie ki" wynika z płynności i harmonii ruchu, np. w aikido. Kontrolowanie własnego centrum- środka ciężkości i równowagi napastnika umożliwia wykonanie technik rzutów prawie bez własnego wysiłku. Zasadą podstawową sztuki elastyczności( ju-jitsu) jest wykorzystanie siły atakującego przeciwko agresorowi. K. Piech(1997)- posiadacz wysokiego stopnia 4 dan w kobudo( techniki tradycyjnych broni)-określił judoków podejmujących naukę kobudo, że poruszają się  jak "kaczki". Zapaśnicze, siłowe sporty walki rozwijają znakomicie fizyczną sprawność, ale dość jednostronnie w zakresie sprawności ruchowej. Dużo lepiej sprawność ruchową kształtują bardziej wszechstronne style walki, a najlepiej kompletne systemy budo( japońskie drogi sztuk walki), zawierające pełny zestaw metod walki z bronią i wręcz( Cynarski 1999 b). W karate goju-ryu(dosł. twardo-miękka szkoła) w kata( formie technicznej) tensho te same ruchy mają zastosowanie jako bloki( uke) lub ataki(kogeki-waza). Podobnie jest w wielu innych szkołach i stylach "elastycznego" karate i kenpo, np. w zendo karate, gdzie łączy się zasady goho i juho. Pełnię rozwoju zapewnia więc powiązanie ćwiczeń władania bronią, walki w różnych dystansach, jak również "z chwytu"i w pozycji leżącej, przy czym uprawianie kilku sztuk walki może pełnić rolę "sportów uzupełniających" wobec dyscypliny traktowanej priorytetowo.
W nauce owego bogactwa ruchowego podstawowe znaczenie utrzymuje metoda naśladowania i powtarzania ruchów mistrza. Mamy tutaj typowy przykład upodobnienia( mimesis) na gruncie antropomotoryki. W jaki sposób osobowość nauczyciela wpływa na długoletnich uczniów można wykazać na przykładzie obserwacji. Podmiotem obserwacji był D. Drexler ( 20 lat praktyki, poziom zaawansowania 4 dan) podczas wykonywania układów technicznych i ćwiczeń wolnych typu randori, w szkole mistrza L.Siebera( najwyższy poziom mistrzowski 10 dan). Motoryka Drexlera była wiernym odzwierciedleniem ruchowego wzoru mistrza. Wskazuje się, że umiejętności techniczne i taktyczne uczniów odzwierciedlają ok. 60 procent poziomu mistrza-nauczyciela. Istotny jest tutaj także wpływ czynnika tradycji kulturowej na sposoby poruszania się, techniki posługiwania się własnym ciałem i formy ruchowej ekspresji( Maus 1973).
O sukcesach w sztukach walki nie decydują biologiczne predyspozycje, pomimo, że stanowią one istotny składnik i wymierny potencjał mistrzostwa. Decydujące są cechy osobowe, charakterologiczne, wolicjonalne, niezłomna motywacja i długoletnia i wytrwała praca.