Perspektywę teoretyczną dla podjętych to rozważań i analiz daje humanistyczna teoria sztuk walki i antropologia sztuk walki.
Czy formy (kata) są dzisiaj niezbędne, aby właściwie nauczać karate?
Zdaniem większości ekspertów formy techniczne są wciąż właściwą metodą nauczania sztuk walki. Z drugiej jednak strony ćwiczenie tylko kata utrudniałoby pełne opanowanie tej sztuki walki. Przedstawiono też analizę pięciu form stylu Idokan. Stosunek ćwiczących do walki, kata i treningu bywa różny. Podobnie zróżnicowane są opinie ekspertów na temat kata – ich sensu i aktualnej przydatności. Większość ekspertów i autorów prac z literatury przedmiotu uznaje nieprzemijającą wartość form technicznych, jako metody nauczania karate i innych sztuk walki.
W sztukach walki formy techniczne są jedną z najstarszych metod nauczania techniki i łączenia technik walki w kombinacje. Zawierają też zapis specyfiki danego stylu i szkoły oraz ładunek treści symbolicznych.
Czy jednak są one dzisiaj niezbędne, aby właściwie nauczać karate lub podobnych sztuk walki? Problem ten będzie tu rozpatrywany z perspektywy humanistycznej teorii sztuk walki i jej aspektu semiotycznego/symbolicznego, oraz antropologii sztuk walki. Nieco szerzej analizowana jest zawartość techniczna form stylu i kierunku karate znanego pod nazwami Zendo karate Tai-te-tao (jap. „droga medytacji karate, droga ręki pokoju”, sino-jap. „moc Wielkiej Drogi”), Zendo karate lub Idokan karate. Tutaj nauczanych jest obecnie tylko cztery kata – dwie formy uczniowskie i dwie mistrzowskie.
Tymczasem w wielu organizacjach, odmianach stylowych i szkołach liczba ćwiczonych form technicznych rozciąga się od 20 do 40. Trening w karate obejmuje naukę technik podstawowych (kihon), układów technicznych (kata) i walki (kumite), przy czym wyróżniane są różne postaci kihonu, form i walki (np. ippon kumite – walka „na jeden krok”, jiyu kumite – wolna walka). W niektórych odmianach karate, jak Kyokushin lub Oyama karate, stosowane są testy łamania desek lub innych twardych przedmiotów, tzw. tameshiwari. Ponadto w amerykańskim TAI-karate i w Zendo karate występuje ważny dział techniczny – samoobrona (jap. goshinjutsu).
Karate kata w literaturze przedmiotu
Formy (jap. kata) stanowią ruchowy zapis mitu, pamiątkę dokonań mistrza bohatera lub twórcy szkoły, albo tajemnicę doświadczeń bojowych kilku pokoleń mistrzów. Są zapisem krwawych i śmiertelnych rozstrzygnięć, gdy umiejętności sztuk walki stanowiły o życiu i śmierci. Z tej wojskowej praktyki wyrosły dzisiejsze sztuki walki, w których pozostał nie tylko tradycyjny strój, gesty, terminologia, mimika, pozy historycznych lub wyidealizowanych wojowników. Poetyka nazw układów formalnych różnych odmian tradycyjnego karate z Okinawy i karate japońskiego („pinan” – wewnętrzny spokój, „sanchin” – trzy fazy, „seienchin” – cisza podczas sztormu, „kanku” – spojrzenie na Niebo) wskazuje na podobne zawartości symbolicznych treści.
Kata są seriami układów technik ręcznych i nożnych, które odpowiadają na ataki jednego lub wielu napastników, uzbrojonych lub nieuzbrojonych. Ale nie to stanowi o ich specyfice. Otóż zawierają one sekrety z czasu, gdy karate uprawiane było na Okinawie w konspiracji. Jedyną formą przekazu nauczanych treści był przekaz ustny i ten specyficzny zapis ruchowy. Był to czas bezpośredniego przekazu wiedzy z mistrza na ucznia. Uczeń otrzymywał wiedzę o interpretacji poszczególnych ruchów w kata – o ich technicznym i taktycznym zastosowaniu w walce. Dochodzi do tego wymiar zdrowotny zastosowania ruchów z kata w korektywie wad postawy.
Piotr Szeligowski (4 dan karate Kyokushin) definiuje formy techniczne w ten sposób:
Kata w karate to unikalny, swoisty dla kultury Dalekiego Wschodu pierwotny system przekazu wiedzy i umiejętności. […] Kata w dosłownym znaczeniu to ‘wzór’, ‘model’ albo ‘kształt’, a więc wszystkie czynności są tu realizowane dokładnie według wyznaczonego wcześniej planu. Liczba ruchów, pozycje, kierunki i sposób poruszania się, rytm i tempo oraz oddychanie są w kata ściśle określone. Wszystkie też mają swój cel, a jego nieznajomość wypacza ich znacznie. […] Jak poemat czy utwór muzyczny możemy je interpretować na własny sposób, nie naruszając jednak ich wewnętrznej struktury. W ich niepowtarzalnym charakterze kryje się tożsamość każdego stylu.
Kata są formą nauczania technik walki także w innych sztukach walki, np. w kobudo lub iaido. To jest sposób przekazu wiedzy w tradycyjnych sztukach walki11. Czasem jednak, gdy prezentowane są błędnie, pełnią tę funkcję przeciwskutecznie.
Poglądy ekspertów
Bruce Lee twierdził, że style tradycyjne, nauczające form technicznych, są skostniałe i bardzo odległe od realnej walki. Miał on przy tym na uwadze klasyczne formy wushu kung-fu, faktycznie mocno sformalizowane lub zrytualizowane. Jego opinie zapoczątkowały swego rodzaju rewolucję, ale też spowodowały potępienie ze strony skrajnych tradycjonalistów. Z drugiej jednak strony Lee, tworząc własny styl Jeet Kune Do kung-fu, wprowadził własne układy formalne. Zdaniem Lothara Siebera (9 dan karate do, hanshi, 10 dan Zendo karate Tai-te-tao, soke), w dobie swobodnej dostępności literatury i rozwoju mediów elektronicznych, przekaz wiedzy przez kata stracił znaczenie. Uważa on, iż można obecnie nauczać karate bez kata. Zwłaszcza zaś ograniczanie się do technik występujących w kata jest błędne, gdyż kata zasadniczo pokazują podstawowy kanon technik.
Z kolei Helmut Kogel (6 dan karate Goju-ryu, 5 dan kobudo, renshi) uważa, że właśnie w kata – w ich bunkai (interpretacji) znajdujemy techniki sekretne. Pozwala to na wiele skutecznych zastosowań zawartych w kata technik, zwłaszcza ataków na punkty witalne – jintai kyusho. Tych interpretacji jest co najmniej kilka dla poszczególnych kata. Na przykład Gerd Hahnemann przedstawia pięć bunkai dla form: saifa, seienchin i seipai; a po cztery dla shisochin, sanseiru, kururunfa, seisan i suparinpei. Karate uprawiane jest obecnie najchętniej dla sportu, ale także dla samoobrony. Ten wymiar kata jest przez część ekspertów (jak Morio Higaonna, 10 dan karate Goju-ryu; Steve Arneil, 9 dan karate Kyokushin) akcentowany. Bywa jednak, że autorzy prac zwracają uwagę na ich sens rekreacyjny i prozdrowotny. Jeżeli ktoś uprawia karate dla samoobrony lub dla walki sportowej, doskonalenie kata ma znaczenie drugorzędne. Inaczej jest w przypadku specjalizacji w kata zawodników występującej w tego rodzaju konkurencji. W wielu przypadkach o studiowaniu form decydują wymagania na kolejne stopnie techniczne. Ale dla niektórych osób dążenie do perfekcji w wybranych formach ma sens głębszy. Jest mianowicie przejawem zinstytucjonalizowanej drogi samodoskonalenia na drodze karate. Można tutaj przywołać podział karate zaproponowany przez Georga E. Mattsona (10 dan karate Uechi-ryu). Wyróżnił on pierwotne karate-jutsu, z akcentem na samoobronę i realną walkę, karate sportowe – pokazowe oraz karatedo, uprawiane dla doskonalenia charakteru/osobowości.
Roland Habersetzer (9 dan, hanshi, karate Gembukan, soke Tengu-no-michi) określa sens kata w trzech wymiarach:
1) realna walka (z kilku napastnikami),
2) nauka techniki stylu, 3) „duch kata” – specyfika poszczególnych form.
To znaczy, że wszystkie formy czegoś uczą na drodze do mistrzostwa w karate.
Formy stylu Zendo karate Tai-te-tao
Jest to elastyczny styl pokrewny chińskiemu kenpo i amerykańskim stylom (TAI-karate, American kempo-karate), opracowany przez mistrza Petera K. Jahnkego (1936–1995) przed 40 laty i zmodyfikowany przez drugiego soke. Kata Zendo karate Tai-te-tao, inaczej karate Idokan; zawierają elementy techniczne z karate Shotokan i Wado-ryu, ale także pokrewieństwo do form taekwondo i chińskiego kenpo (quan-fa). Tych form było pierwotnie pięć:
1. Kyu kata Jindo-te (pierwsza forma uczniowska – „droga ręki człowieczeństwa”). Główną ideą tej formy jest „jin” („prawo wielkiej miłości”), warunek zrozumienia wszystkich sztuk walki jako dróg nieagresji. Celem tej drogi jest dążenie do rozwinięcia współczucia dla wszystkich żyjących istot, by je w miarę możliwości chronić. Twórcą tego kata jest osensei Jahnke, twórca tego humanistycznie zorientowanego stylu karate. Występuje tu blok morote-shuto-uke, występujący w formach taekwondo.
2. Kyu kata Jin-te („ręka człowieczeństwa”). Kto rozwinął w sobie zdolność do prawdziwej miłości, zwycięża własny egoizm; staje się człowiekiem skromnym i pokornym. Twórcą tej formy jest L. Sieber, ekspert karate i jujutsu, prowadzący w Monachium Honbu dojo – kwaterę główną stylu Zendo karate Tai-te-tao. Tu uczeń musi wykonać m.in. 5 różnych technik kopnięć (mae-geri, hiza-geri, mae-tobi-geri, yoko-geri, ushiro-geri).
3. Dan-kata Tai-te-tao (forma na stopień pierwszy dan – „droga ręki pokoju”). Techniki wyrażają zasadę miękkości i płynności (zasada wody z I Ching). Kreatorem formy jest P.K. Jahnke. Występują tu gest znane z chińskiej tradycji quan-fa, technika oddechowa (ki-waza), podwójne bloki, etc.
4. Dan-kata Tao-te (forma na pierwszy dan – „moc/siła drogi”). Forma ta symbolizuje równoważące się prasiły yin i yang, będące w wiecznym obiegu tworzenia i niszczenia. Także i tę formę opracował mistrz Jahnke. Liczne techniki ręczne wykonywane są głównie w pozycjach kiba-dachi i kokutsudachi.
5. Sandan kata Tai-te-jutsu (forma na trzeci dan – „technika ręki pokoju”). Forma ta rozwija koordynację ruchów, oddechu i rytmu, i uściśla ideę walki w samoobronie w duchu humanitaryzmu. Zawiera ruchy ze stylu smoka kung-fu, między innymi obroty w osi kręgosłupa i kopnięcie tajfunu (mikazuki-tobi-geri). Twórcą jest L. Sieber, aktualny soke, czyli lider i główny mistrz stylu. Soke Sieber zlikwidował z programu nauczania formę Dan-kata Tao-te.
Natomiast Dietmar Schmidt zachował w swej szkole Zendo-ryu karatedo wszystkie 5 form i dodał stworzoną przez siebie formę szóstą – Dan-kata Aiki-shisei, w której odnaleźć można techniki jego nauczyciela Lothara Siebera. Pojęcie „aiki” w nazwie tej formy wynika z faktu, że japońskie pojęcia aiki i ido mają podobny sens (płynny ruch, harmonia, koordynacja). Jednakże odmiana stylowa Schmidta jest już jakby pewnym wariantem przekazu głównego mistrza stylu Zendo karate Tai-te-tao.
W badaniach Cynarskiego stwierdzono związek poziomu technicznego z rozwojem zdolności koordynacyjnych, że mianowicie z jednej strony opanowanie form bardziej zaawansowanych wymaga wyższego poziomu owych zdolności, a z drugiej strony kolejne formy poprawiają koordynację psychoruchową ćwiczących. Ponadto ćwiczący klasyczne układy formalne dojrzewa wewnętrznie poprzez studiowanie głębszych treści – filozoficznych znaczeń zawartych w kata. Tu, poza jeszcze ceremoniałem dojo (sali ćwiczeń), odnajdujemy rytualny wymiar karate-do. Karate (style i szkoły okinawskie, japońskie i inne) uprawiane jest dziś w Europie i w skali globalnej dla różnych celów.
Werner Lind wyróżnia trzy rodzaje form:
1) rinto kata (ćwiczone dla umiejętności walki),
2) hyoen kata (dla demonstracji, formy pokazowe),
3) rentan kata (formy energetyczne)
Sanchin jest głównie formą energetyczną, ale uczy też oburęcznego bloku mae-mawashiuke. Kata tensho (twórcą był Chojun Miyagi) oprócz ćwiczeń oddechowych ibuki i napinania mięśni uczy także technik ręcznych i ruchów wyprowadzanych z nadgarstka, podobnie jak forma yangtsu. Podobne techniki występują w Gojuryu, Kyokushin i Zendo karate.
W stylach klasycznych z Okinawy kata są kultywowane jako fragment dziedzictwa kulturowego. W ogóle karate nazywane jest medytacją Zen w ruchu, czyli kata oddają istotę karatedo. Wielcy mistrzowie karate pozostawili nam kata. Ogólnie biorąc, ćwiczenie kata uczy precyzji, dynamiki, rytmu, orientacji przestrzennej i pamięci ruchowej, umiejętności neuromuskularnych (napinanie i rozluźnianie mięśni – kime i yasume), oddechu i kiai (koncentracja energii akcentowana okrzykiem), łączenia technik w układy; doskonali wyobraźnię i sprawność specjalną (notabene sto powtórzeń kata stanowi dobry trening). Z drugiej jednak strony ćwiczenie tylko kata utrudniałoby pełne opanowanie tej sztuki walki. Tylko w wolnym sparringu można wyćwiczyć wyczucie dystansu i timing, szybkość reakcji, umiejętność wyboru taktyki i doboru technik.
Style i szkoły zorientowane na walkę sportową lub na realną samoobronę mają do klasycznych form stosunek mniej afirmatywny. Ale np. w karate Gojuryu ćwiczone są liczne kata z ich interpretacją. Z kolei w mniej znanym karate Idokan ćwiczone są obecnie tylko cztery kata – dwie uczniowskie i dwie mistrzowskie. Stosunek ćwiczących do walki, kata i treningu bywa różny. Podobnie zróżnicowane są opinie ekspertów na temat kata – ich sensu i aktualnej przydatności. Większość ekspertów i autorów prac z literatury przedmiotu uznaje nieprzemijającą wartość kata jako metody nauczania karate i innych sztuk walki.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz