"Antropomotoryka sztuk walki wobec uwarunkowań biologicznych "

Dzisiaj chcę przedstawić Państwu  artykuł pt: "Antropomotoryka sztuk walki wobec uwarunkowań biologicznych ". Obecnie mam na studiach przedmiot biomechanika, którego tematyka również jest związana z tym artykułem.

W artykule podjęte zostało zagadnienie rasowych predyspozycji do różnych form sztuk walki. Autor przedstawił także kilka definicji istotnych dla antropomotoryki sztuk walki. 


WOJCIECH J. CYNARSKI 


Uwarunkowania biologiczne, czy bardziej ogólnie fizyczne (nb. Popper postulował włączyć biologię i chemię do fizyki (Popper 1992)), stanowią w zamyśle autora jeden z głównych czynników, dzięki którym sztuki walki ukształtowały na Dalekim Wschodzie tak wielką różnorodność technik i form, rozwinęły bogactwo ruchu i specyficzne (w zakresie kultury fizycznej) wzory. Autor przedstawia opis związków w tym zakresie z ustaleniami antropologii fizycznej (biologicznej)  i teorii sztuk walki. Oprócz odniesień do literatury autor bazuje na 20- letniej obserwacji uczestniczącej w środowisku sztuk walki na terenie Europy i Japonii, oraz: na praktycznym opanowaniu całości programu technicznego (na poziomie mistrzowskim) w jūjutsu i karate, oraz częściowym (poziom techniczny 1-3 dan) w kilku innych sztukach walki. Zaprezentowane zostały propozycje zdefiniowania podstawowych pojęć dotyczących ruchu  i uwarunkowań fizycznych (biologicznych). Fizyka (biomechanika) ruchu w sztukach walki analizowana jest na przykładzie typowej techniki karate i jūjutsu.  



Uściślenie pojęć 


Z praktyką i nauczaniem ruchu (ćwiczeń i technik walki) w sztukach walki związane są pojęcia rozwijania sprawności, rekreacji, a niekiedy także rehabilitacji. Dla osiągnięcia poziomu zaawansowanego, czy tym bardziej mistrzowskiego, niezbędne jest wytrenowanie wysokiego lub wybitnego poziomu ogólnej i specjalnej sprawności – zarówno fizycznej i ruchowej, co realizowane jest w procesie edukacyjnym (Cynarski 2000) na bazie uzdolnień (fizycznych, intelektualnych etc.) ucznia. 
 Sprawność ruchową stanowi zespół zdolności ruchowych, możliwości wykonywania ruchów złożonych i precyzyjnych oraz koordynacji psychoruchowej. 
Sprawność fizyczną tworzy zaś zespół możliwości fizycznych i wysiłkowych organizmu (wydolność, wytrzymałość, siła, inne cechy motoryczne), odpornościowych i regeneracyjnych. 

Uzdolnienia ruchowe- to zespół potencjalnych możliwości ruchowych, szybkość uczenia się nowych, skomplikowanych ruchów, wyobraźni i pamięci ruchowej, koordynacji i harmonii ruchu. Uzdolnienia fizyczne, to potencjalne możliwości w zakresie procesów energetycznych, regeneracji, rozwijania mocy, szybkości i siły, funkcji układów i predyspozycji biologicznych.  
Analogicznie: rekreacja ruchowa dokonywana jest środkami ruchu i w zakresie ruchu – sprawności ruchowej, pośrednio oddziałując na inne sfery. W rekreacji fizycznej natomiast stosuje się, oprócz wysiłku związanego z ruchem, środki fizyczne – temperaturę, ciśnienie, wilgotność, masaże – i oddziałuje w zakresie sprawności fizycznej i zahartowania organizmu. Podobne rozróżnienie dotyczy tutaj pojęcia rehabilitacji. 
Rehabilitacja ruchowa stosuje ruchowe formy, jako środki usprawnienia psychofizycznego i społecznego, natomiast rehabilitacja fizyczna – czyli fizykoterapia (fizjoterapia) – środki fizyczne. Oczywiście należy także w dużej mierze odwołać się do ustalonych już znaczeń wielu pojęć – zwłaszcza z teorii treningu (Ważny 1994).  
Termin fizyka ruchu najszerzej ujmuje zagadnienie ruchowej analizy technik walki, określając nie tylko dynamikę ruchu, mechanikę pracy całego aparatu ruchowego (układów kostnego i mięśniowego), ale także biomechanikę pracy mięśni, fizjologię określonego wysiłku itd.


Uwarunkowania rasowe i biologiczne 

Na zagadnienie występujących u ludzi rasowych uwarunkowań predyspozycji do sportu zwróciła uwagę T. Łaska-Mierzejewska (Łaska-Mierzejewska 1999). Nie wszystkie jej spostrzeżenia wydają się być trafne, zwłaszcza w przypadku oceny predyspozycji rasy żółtej i mieszańców międzyrasowych. Otóż proporcje ciała (stosunkowo krótkie kończyny dolne) dają zawodnikom azjatyckim szczególne możliwości osiągania sukcesów w lekkich wagach w jūdō i w boksie, co potwierdzają stałe sukcesy sportowe, a przykłady Metysów w gronie najlepszych zawodników sportów walki wskazują na korzystną dla zdrowia i sprawności wymianę genów. Uwarunkowania rasowe są odpowiedzialne za wykształcenie na Dalekim Wschodzie tak wyrafinowanych i różnorodnych w bogactwie ruchu sztuk walki, na które to bogactwo zwracali uwagę Tokarski (Tokarski 1989) i Drozdowski (Drozdowski 1996). Powodem wykształcenia przez Azjatów tak finezyjnych technik walki są prawdopodobnie – oprócz predyspozycji charakterologicznych, czynników kulturowych (religia, tradycje historyczne) itp. – wyjątkowe uzdolnienia ruchowe rasy żółtej. O ile Europejczycy wygrywają np. z Japończykami w rywalizacji we współczesnych, siłowych sportach (judō, karate), głównie dzięki przewadze warunków fizycznych, to rzadko dorównują azjatyckim mistrzom w perfekcji opanowania technik i tradycyjnych form walki wręcz lub władania bronią. Liczne niesportowe odmiany sztuk walki pozostają obecnie poza dalekowschodnią Azją, prawie nieznane – np. honshu kobudō (pochodzące z centralnej Japonii szkoły władania tradycyjną samurajską bronią). Około 3,5 mln lat temu nasz przodek podobny był do współczesnych małp bonoba z Afryki środkowej1 (hipotetyczny pithecanthropus alalus, czyli małpolud niemy E. Haeckela?). Przed około 100 tys. lat czarnoskóry homo sapiens (lub homo erectus – wg Richarda Leakey’a – 200 tys. lat temu (Bomirski 2001)) wyruszył z pierwotnego, afrykańskiego „raju”, a jego ewolucja biologiczna zaczęła ustępować kulturowej. Ewolucyjna droga w czasie tysięcy lat i na dystansie tysięcy kilometrów zawiodła go do Azji i ukształtowała już jako pozbawionego części pigmentu przedstawiciela rasy żółtej. Rywalizacja z człowiekiem neandertalskim, lub także z innymi hominidami (Cremo, Thompson 1998), mogła przyczynić się do rozwinięcia – na bazie instynktu walki – uzdolnień psycho-ruchowych. Obydwa gatunki (homo sapiens i homo neanderthalensis) pozostawały w owym czasie, tj. 200-29 tys. lat temu, na etapie agresywnego kanibalizmu. Prawdopodobnie większa sprawność ruchowa i intelektualna oraz większa płodność naszych przodków zadecydowała o tragicznym losie neandertalczyków (Mellars 1998). Na przekaz genów istotnie wpływa instynkt. Symetria i proporcje ciała, gładka skóra i ładne włosy, regularne rysy twarzy, szczupła sylwetka, inteligentny wyraz oczu, a także ogólnie uroda i temperament świadczą o zdrowiu  i poziomie sił witalnych człowieka. Jest to przez (potencjalnego) partnera odbierane poniekąd instynktownie – bez świadomej refleksji – i wpływa na pociąg seksualny. Także wytrenowane ciała i twórcze dusze naszych praojców oraz akty dzielności dawnych myśliwych i wojowników, umożliwiające im awans do elity przywódczej, nie pozostawały bez wpływu na funkcje prokreacyjne. 
Pojęcie „dualizmu ewolucyjnego” – biologicznego i kulturowego – autor tego artykułu zapożyczył z hipotezy Poppera (Popper 1992), dotyczącej dualizmu (lub pluralizmu) genetycznego. Popper rozwinął lamarkizm i darwinizm, modyfikując teorię ewolucyjną. Zwrócił mianowicie uwagę, że nie tylko sposoby adaptacji ukierunkowanej na przetrwanie stanowiły cele ewolucji. Niektóre cele, np. artystyczne lub religijne, są niezależne lub ważniejsze od celu przetrwania (Popper 1992). Otóż ewolucja kulturowa (zwłaszcza rozwinięty w kulturach wojowników etos męstwa i honoru) była powodem rozwinięcia niebywałej zręczności w metodach walki. Nie ucieczka, lecz właśnie zwycięska walka stanowiła wówczas o przetrwaniu plemienia. Współczesne sztuki walki powstały w efekcie długiego procesu ewolucji kulturowej (Cynarski 1999 a).

Obserwacje własne autora dokonane w Japonii wskazują na następujące fakty: 
1. niewielkie genetyczne zróżnicowanie populacji tego wyspiarskiego kraju, odciętego morzami od „reszty świata”; - biała lub żółta cera (niekiedy ciemniejsza), czarne lub brązowe włosy i czarne oczy; - sylwetki w większości szczupłe o krótkich kończynach dolnych.                                                            

2. wyraźnie mniejszy niż w rasie białej dymorfizm płciowy; 
- niewielu mężczyzn o budowie atletycznej;
 - zdecydowana przewaga kobiet z małym biustem (pożądane są więc duże oczy, biust i długie nogi, a także włosy blond, co można stwierdzić na podstawie treści kolorowych żurnali i popularnych w tym kraju komiksów).
 Już proporcje ciała dają Japończykom przewagę w stabilności. Prócz tego sylwetka deltoidalna zapewnia, odwrotnie niż tzw. V-kształtna, dobrą psychofizyczną równowagę –dzięki obniżonemu środkowi ciężkości ciała. Procentuje to w sportowym jūdō i w sumō. Na antropologiczne przesłanki japońskich zapasów sumō zwracają uwagę M. i H. Keller (Keller, Keller 1989) pisząc, że długi tułów i krótkie nogi Japończyków składają się na idealną dla tego sportu kombinację.


Fizyka ruchu  

Autor zdecydował się naświetlić szkicowo zagadnienie fizyki ruchu (kinetyki) w sztukach walki na przykładzie karate i jūjutsu, jako wzorcowych sztuk odpowiadających ogólnym metodom gōhō (bazującym na twardości i dynamice) oraz jūhō (formom miękkości i płynności ruchu). Dynamiką uderzeń w karate zajmowali się m. in. Fechner i Ruciński (Fechner, Ruciński 1985), przedstawiając wyniki pomiarów prędkości uderzeń kilku technik wykonywanych ręką i nogą. Na końcową prędkość np. pięści pracuje ruch całego ciała, co ilustrował na mechanicznym modelu  M. Nakayama (Nakayama 1966). 
Fizyka karate shōtōkan (oraz pokrewnych stylów, jak fudōkan itp.) kształtuje nawyki ruchowe ćwiczącego, rozwijając dynamikę kosztem płynności, a szermierczą precyzję kosztem odporności boksera. Ruchy są gwałtowne, „szarpane”; pozycje niskie, nienaturalne. Zasada „twardego bloku”, łamiącego rękę napastnika jest nie tylko nieskuteczna wobec silniejszego agresora, ale także – można rzec – wbrew naturze. Inne style najczęściej unikają bezpośredniej konfrontacji sił, zamieniając twardy blok na unik, sparowanie, przechwycenie lub wyprzedzenie ataku. Karateka, będący stylistą shōtōkanu, ma zwykle duże problemy z nauką systemów „miękkich”, jak jūjutsu czy aikidō, ale także „elastycznych” odmian karate, jak wadōryū, gōjū-ryū lub zendō karate.  Z kolei odwrotnie, zapaśnik lub jūdōka ma zwykle duże trudności przy realizacji dynamicznych technik (ręcznych i nożnych) – zwłaszcza w zakresie precyzji (ułożenie powierzchni uderzających, praca bioder i barków), równowagi i tzw. kime, czyli spięcia, koncentracji „twardego ki”. Twarde ki realizowane jest przez skoordynowany ruch i sumowanie prędkości, właściwy timing (czas wykonania techniki), pełną psychofizyczną koncentrację i wyładowanie eksplozywnej energii – np. w testach łamania twardych przedmiotów – co akcentowane jest okrzykiem (kiai). „Miękkie ki” wynika z płynności i harmonii ruchu, np. w aikidō. Kontrolowanie własnego centrum – środka ciężkości – i równowagi napastnika umożliwia wykonanie technik rzutów prawie bez własnego wysiłku. Zasadą podstawową sztuki elastyczności (jūjutsu) jest wykorzystanie siły atakującego przeciwko agresorowi. K Piech (Piech 1997) – posiadacz wysokiego stopnia 4 dan w kobudō (techniki tradycyjnych broni) – określił judoków podejmujących naukę kobudō, że „poruszają się jak kaczki”. Zapaśnicze, siłowe sporty walki rozwijają znakomicie fizyczną sprawność, ale dość jednostronnie w zakresie sprawności ruchowej. Dużo lepiej sprawność ruchową kształtują bardziej wszechstronne style walki, a najlepiej – kompletne systemy budō (jap. drogi sztuk walki), zawierające pełny zestaw metod walki z bronią  i wręcz (Cynarski 1999 b). W karate gōjū-ryū (dosł. twardo-miękka szkoła) w kata (formie technicznej) tenshō te same ruchy mają zastosowanie jako bloki (uke) lub ataki (kogeki-waza). Podobnie jest w wielu innych szkołach i stylach „elastycznego” karate i kenpō, np. w zendō karate, gdzie łączy się zasady gōhō i jūhō (Cynarski 1999 b). Pełnię rozwoju ruchowego zapewnia więc powiązanie ćwiczeń władania różnorodną bronią, walki w różnych dystansach, jak również  „z chwytu” i w pozycji leżącej, przy czym uprawianie kilku sztuk walki może pełnić rolę „sportów uzupełniających” wobec dyscypliny traktowanej priorytetowo. 
W nauce owego bogactwa ruchowego podstawowe znaczenie utrzymuje prastara metoda naśladowania i powtarzania ruchów mistrza. Mamy tutaj typowy przykład upodobnienia (mimesis) na gruncie antropomotoryki. W jaki sposób osobowość nauczyciela wpływa na długoletnich uczniów autor miał okazję przekonać się, obserwując wykonywanie układów technicznych  i ćwiczeń wolnych typu randori przez D. Drexlera (20 lat praktyki, poziom zaawansowania 4 dan) w szkole mistrza L. Siebera (najwyższy poziom mistrzowski 10 dan). Motoryka Drexlera była wiernym odbiciem (jednak nie doskonałym) ruchowego wzoru nauczyciela. Wskazuje się, że umiejętności techniczne i taktyczne uczniów odzwierciedlają ok. 60 procent poziomu mistrzanauczyciela. Istotny jest tutaj także wpływ czynnika tradycji kulturowej na sposoby poruszania się, techniki posługiwania się własnym ciałem i formy ruchowej ekspresji (Mauss 1973).  Co ważne, o sukcesach w sztukach walki nie decydują biologiczne predyspozycje, pomimo że stanowią one istotny składnik i wymierny potencjał mistrzostwa. Decydujące są cechy osobowe, charakterologiczne, wolicjonalne, niezłomna motywacja i długoletnia, wytrwała praca. Potwierdzeniem dla owej tezy może być przykład autora, który z pewnością nie jest siłaczem i atletą (wskaźnik Rohrera 1,11). Konstruowane modele mistrzów sportu – w odniesieniu do sztuk walki – uwzględniać powinny cechy rasowe (np. uzdolnienia Murzynów do karate i kick-boxingu), uwarunkowania antropomorficzne, talent ruchowy i predyspozycje psychiczne. 

Konkluzje   


Antropomotoryka sztuk walki wymaga sprecyzowania podstawowych pojęć. Wymaga także odniesień do uwarunkowań antropologicznych, czy ogólniej biologicznych i kulturowych oraz teorii sztuk walki. Sztuki walki ukształtowały na Dalekim Wschodzie wielką różnorodność technik  i form, rozwinęły bogactwo ruchu. Fizyka ruchu (biomechanika, kinetyka) w sztukach walki została przeanalizowana na przykładzie typowej techniki karate i jūjutsu. Jedynie wszechstronny trening całego zespołu sztuk walki daje optymalne efekty w zakresie sprawności psychomotorycznej (ruchowej) i fizycznej. Autor wskazał także na predyspozycje rasowe do sztuk walki i formy przyswajania wzorów ruchowych (technik posługiwania się ciałem). Proporcje ciała, cechy psychiczne i uzdolnienia fizyczne oraz ruchowe powinny być uwzględniane podczas konstruowania modeli mistrzów sportu, dotyczących sztuk i sportów walki.